EVROPSKA NEDELJA PREVENCIJE RAKA GRLIĆA MATERICE- 20. DO 26. JANUAR 2025. GODINE

Evropska nedelja prevencije raka grlića materice obeležava se ove godine od 20. do 26. januara sa ciljem unapređenja stavova i informisanja o raku grlića materice i o načinima prevencije.

Osnovna poruka je da je rak grlića materice maligna bolest koja se može sprečiti.

Rak grlića materice je prepoznat kao ozbiljan javnozdravstveni izazov u Srbiji. Na osnovu procenjenih stopa obolevanja i umiranja od raka grlića materice, Evropskog informacionog sistema (ECIS), Srbija se i dalje nalazi u grupi zemalja sa visokim stopama obolevanja i umiranja u Evropi.

Prema podacima Registra za rak Instituta za javno zdravlje Srbije „Dr Milan Jovanović Batut”, u proseku se u Srbiji svake godine registruje 1163 novoobolele žene, a život izgubi 459 žena. Poslednji podaci govore da se karcinom grlića češće javlja u uzrastu od 35. godine, ali najviše uzrasno-specifične stope obolevanja su od 50. do 59. godine. U slučaju umiranja registrovane stope mortaliteta proporcionalno rastu počev od 45. godine i najviše su od 70 do 75 i više godina.

U periodu od 2008. do 2022. godine broj obolelih žena od raka grlića materice u Srbiji se nije bitnije promenio i u strukturi obolevanja od svih malignih tumora kod žena nalazi se na četvrtom mestu. U istom vremenskom periodu broj umrlih žena smanjio se 20,2% odnosno gotovo za petinu, što ovu malignu lokalizaciju svrstava kao šestu najčešću vrstu raka od koje umiru žene u Srbiji. Razlozi mogu biti u boljoj informisanosti žena, pravovremenim odlascima na pregled i činjenici da ako se rak otkrije na vreme može se primeniti adekvatna terapija.

Na osnovu poslednjih publikovanih podataka Instituta za javno zdravlje Srbije, Južnobanatski okrug se u 2022. godini nalazio među okruzima sa srednjom stopom i obolevanja i umiranja od raka grlića materice.

Od sedam okruga u Vojvodini, Južni Banat se 2022. godine nalazio na petom mestu po obolevanju i trećem mestu po umiranju od ove vrste raka kod žena.

Na osnovu podataka Registra za rak Zavoda za javno zdravlje Pančevo, kod žena u Južnom Banatu, rak grlića materice se 2023. godine nalazio na četvrtom mestu po broju obolelih (4,6% od ukupnog broja obolelih žena) i šestom mestu po broju umrlih od svih malignih tumora. Svake godine u našem okrugu u proseku 43 žene obole i 19 umre od ove bolesti.

Tabela 1: Distribucija broja obolelih i umrlih od karcinoma grlića materice po opštinama Južnobanatskog okruga u 2023. godini i petogodišnji prosek obolevanja i umiranja

Rak grlića materice		JBO	Pančevo	Vršac	Kovin	Kovačica	Bela Crkva	Opovo	Plandište	Alibunar
Petogod. pros. (2019-2023)	Oboleli	43,4	20	7,4	2,8	3,6	2	2,4	2,6	2,4
Petogod. pros. (2019-2023)	Umrli	19,4	8,6	2,6	2	2,4	1,2	0,8	0,8	1
2023	Oboleli	34	15	8	3	3	1	1	2	1
2023	Umrli	13	7	3	0	2	0	0	0	1

Podaci pokazuju da se rak grlića materice registruje kod sve mlađih uzrasta. Najveći broj obolelih u Južnobanatskom okrugu u 2023. godini registrovan je kod žena uzrasta 45-49 i 35-39 godina, dok se bolest registrovala već u uzrastu od 25. do 29. godine života.

Najviše umrlih je bio u uzrastu 60-64 godine, dok se smrtni ishod registrovao već u uzrastu 40-45 godine života.

Svetska zdravstvena organizacije kao prioritet preporučuje sveobuhvatni pristup ovoj bolesti: skrining odnosno rano otkrivanje i lečenje svih formi premalignih i malignih promena, vakcinaciju protiv humanog papiloma virusa (HPV) i palijativno zbrinjavanje žena koje boluju od ove bolesti u smislu aktivne brige koja podrazumeva kontrolu simptoma, psihološku i socijalnu podršku.

Primarna prevencija oboljenja izazvanih humanim papiloma virusima (HPV) obuhvata imunizaciju u cilju smanjenja broja obolelih od HPV infekcija. HPV vakcina sprečava infekciju najčešćim onkogenim tipovima ovih virusa koji cirkulišu u populaciji. U preko 90% slučajeva HPV vakcina sprečava nastanak raka grlića materice, a istraživanja pokazuju i visoku efikasnost (preko 90%) u zaštiti od dobijanja genitalnih bradavica, kao i drugih karcinoma (karcinom usne duplje i ždrela i karcinom završnog dela debelog creva).

Republika Srbija se ubraja među 140 zemalja sveta u kojima je uvedena vakcinacija protiv HPV. Preporučena vakcinacija u Srbiji sprovodi se od juna 2022. godine o trošku države, u domovima zdravlja za populaciju dece oba pola, uzrasta od navršenih 9 do navršenih 19 godina (pre prvih seksualnih odnosa). To je imunizacija koju preporučuje izabrani lekar u domu zdravlja, najčešće pedijatar.

Sekundarna prevencija je rano otkrivanje raka grlića materice korišćenjem jednostavnog i neinvazivnog Papanikolau testa (PAP test), a radi utvrđivanja premalignih ili malignih promena u ćelijama grlića materice. Organizovani skrining podrazumeva ginekološki pregled na svake tri godine po pozivu lekara za žene uzrasta od 25. do 64. godine primenom PAP testa.

Pored PAP testa, u ranom otkrivanju raka grlića materice može se koristiti HPV test kojim se utvrđuje da li postoji HPV virus, primenom osetljive PCR tehnike. Ukoliko se testom utvrdi prisustvo HPV virusa, može se uraditi genotipizacija kojom se otkriva genotip virusa.

HPV testiranje radi se po zahtevu izabranog ginekologa. U Južnobanatskom okrugu uzorkovanje se vrši u nadležnom domu zdravlja u dogovoru sa ginekologom, a uzorak, zajedno sa uputom, se organizovano dostavlja u mikrobiološku laboratoriju Zavoda za javno zdravlje Pančevo.

Uputstvo o uzorkovanju, čuvanju i transportu uzorka do Zavoda za javno zdravlje Pančevo nalazi se na sajtu Zavoda (u tabeli namenjenoj zdravstvenim radnicima):

https://www.zjzpa.org.rs/klinicka-mikrobiologija/

https://www.zjzpa.org.rs/wp-content/uploads/2024/11/sajt-za-zdravstvene-radnike.pdf